4.Przeczytaj wiersz jeszcze raz. Teraz pomogę ci go zinterpretować.

Jezus i Barabasz - oni są bohaterami utworu, chociaż losy tego drugiego bardziej interesują poetę.

Kto mówi do nas w tym wiersz?

"Ja" lirycznym jest mieszkaniec Jerozolimy, który "zwabiony tłumem przed pałacem Piłata" krzyczy "uwolnij Barabasza". Świadek mimowolny uczestnik misterium Męki Pańskiej. Jest on niewątpliwie trzecim bohaterem utworu mającego formę monologu.

Kiedy dzieje się akcja opisanych wydarzeń?

Akcja toczy się w przeszłości, gdy decydował się los skazanych, rzutuje jednak ona na stan wewnętrzny, jest źródłem niepokoju "ja" mówiącego. Treść utworu ukazuje to, co zdarzyło się przed pałacem Piłata. Podmiot rozważa nie przyczyny uwolnienia Barabasza, który, jak ten mówiący w wierszu, pojawił się (przez przypadek?) w historii chrześcijaństwa, lecz możliwości wyboru drogi życiowej przez ocalałego. Z jego sprawą kontrastuje nieodwracalny, definitywnie rozstrzygnięty los Jezusa.

Co się stało z Barabaszem?

Mężczyzna jest wolny. Podmiot mnoży domysły, łącząc wyobrażone czynności bohatera spójnikami rozłącznymi "albo", "lub", co podkreśla, że w istocie mógł wybrać drogę dobra lub zła. Wyrazy użyte w tekście "może wrócił do swojej bandy", "czego nie można wykluczyć" eksponują hipotetyczny charakter tego, co mogło zdarzyć się w życiu Barabasza.

Zwróć uwagę na słowa: "Patrzcie i podziwiajcie zawrotną grę losu o możliwości potencji o uśmiechy fortuny". Tryb rozkazujący –w 2. osobie liczby mnogiej sprawia, że słowa te podmiot liryczny kieruje nie tylko do siebie, ale i do wirtualnego odbiorcy. "Patrzcie i podziwiajcie" – nacechowane stylistycznie są nośnikami optymizmu, ale ukryta jest w nich również gorzka ironia, bo przecież nie wiadomo, jak podarowaną mu wolność spożytkował Barabasz.

Jaka jest wymowa utworu?

Niezwykła jest pointa wiersza, wywołuje efekt niespodzianki, jest bowiem niezwykle oszczędna w słowa, wręcz ascetyczna. Połączona z poprzednimi partiami tekstu spójnikiem przeciwstawnym "a" zestawia na zasadzie antycznej los Nazareńczyka, którego udziałem stała się "stroma ścieżka krwi". Rozmieszczenie tych wyrazów – każdy w oddzielnym wersie jakby współgra z ostatnim tchnieniem konającego, podkreśla dramat Chrystusa, któremu nie ofiarowano wolności. Jego los daje się opisać jednym krótkim zdaniem. Wydaje się, iż tę kwestię można uznać za głos Herberta.

Jaki jest sens doboru postaci i zdarzeń w tym utworze?

Złoczyńca Barabasz, postać przypadkowa, jest tu z jednej strony mniej wartościowa: "mógł... zapiać radośnie jak kogut", ale i nobilitowana jednocześnie i wywyższona wolnością, to bowiem "Imperator własnych rąk i głowy".

Nazareńczyk, wypełniający proroctwo Starego Testamentu, pozbawiony został atrybutów boskości, co przenosi opowiedziany wątek na płaszczyznę etyczną, zanurzą w historię, eksponuje rolę przypadku w życiu człowieka. Bo przecież tym ocalonym mógł zostać On, gdyby nie "uśmiech fortuny".

Co symbolizuje Barabasz?

Jego imię jest znaczące. G. Herling-Grudziński w tekście "Kieł Barabasza" powołując się na źródła tłumaczy je jako: Bar Abba – Syn Ojca. To każdy z nas, bo któż nie jest synem ojca? W taki oto sposób wiersz nabiera nowego wymiaru.

Każdemu z nas podarowano życie, obdarowano wolnością i tylko od nas samych zależy, jak te dobra spożytkujemy.

Ten wątek zbiega się z myślą egzystencjalizmu, bo wg tej koncepcji jesteśmy wrzuceni w egzystencję, wolni, a przez to odpowiedzialni. Z. Herbert, posługując się historią ewangeliczną, podkreśla, jak wielka to rzecz: wolność i wreszcie – samo życie. Przypadkiem znaleźliśmy się tu na ziemi, ale wszystko, co zdarzy się później – zależy wyłącznie od nas.

Co powiemy o podmiocie lirycznym?

Był świadkiem i uczestnikiem zdarzeń, "bo w pewien sposób brałem udział w sprawie". Znamienne jest owo – "w pewien sposób". Widoczna jest próba uchylenia się od odpowiedzialności za to, co zdarzyło się przed pałacem Piłata. Przyszedł tu zwabiony ciekawością i krzyczał, jak inni, "uwolnij Barabasza".

Z perspektywy czasu to zdarzenie jest źródłem niepokoju moralnego, a to rodzi ludzką potrzebę usprawiedliwienia się przed samym sobą: "gdybym ja jeden milczał/stałoby się dokładnie tak jak się stać miało". Wreszcie nie bez znaczenia jest argument mający uzasadnić własną postawę psychologią tłumu: "krzyczałem tak jak inni".

Zwróć uwagę na słowa: "Pytam". Czas teraźniejszy sygnalizuje aktualność sytuacji "ja" mówiącego. To nie tylko tamten mieszkaniec Jerozolimy, ale i każdy współczesny człowiek, który będąc w tłumie, nie zdobywa się na samodzielną ocenę sytuacji, na żaden akt buntu, lecz wybiera to, co jest łatwiejsze – konformizm, być kibicem. A później przeżywa niepokoje, bo przecież elementarną wrażliwość moralną ma każdy.

Czy osoba mówiąca i poeta to te same osoby?

"Ja" mówiące nie jest tożsame z autorem utworu. Nie reprezentuje go pod żadnym względem. Na oczach odbiorcy próbuje wytłumaczyć się z czegoś, z czego nikt wytłumaczyć się nie może – z oportunizmu, tchórzostwa, czyli z zachowań, które, wg Herberta, cechują człowieka XX wieku i chyba XXI wieku też. Widoczna jest ironia, jaka oddziela osobę mówiącą w wierszu – od autora tekstu.

Jak można podsumować rozważania Herberta?

Współczesny poeta w Ewangelii odnalazł archetypy ludzkich postaw, rozwijając zaś wątek biblijny pokazał współczesnemu odbiorcy sprawy wielkiej wagi – są nimi i odpowiedzialność za siebie oraz innych, i imperatyw odmowy udziału w samozniewoleniu, kłamstwie i zdradzie.

Posłużyłem się interpretacją Danuty Paszkowskiej (hamlet.edu)

Items